Yeniköy’ün Aslanlı Yalısı
Boğaz'ın en özgün yapılarından biri olan Sait Halim Paşa Yalısı 19. yüzyılın son çeyreğinde Çanakkaleli mimar-kalfa Petraki Adamandidis tarafından inşa edilmiştir. Yalının dış yüzeyinde, dönemin Osmanlı mimarisinde etkin olan Batılılaşma akımını yansıtan ampir üslup görülmektedir. İç dekorasyonunda ise 19. yüzyıl Batı üslubu ile Osmanlı sanatının bir arada kullanıldığı eklektik üslup hakimdir.
Yalı mermer zemin üzerine iki kat olarak inşa edilmiştir. Denizden geri çekilerek rıhtım üzerine inşa edilmesi, binanın dış mimarisi ve hacmi, çıkmaların (cumbalar) bulunmaması, neo-klasik (ampir) üslubunda cephe ve pencereler yalının inşa edildiği dönemin mimari yenilikleridir. Yalının güneyi selamlık, kuzeyi harem olarak düzenlenmiş, bu iki bölüm aynı çatı altında planlanmıştır. Rıhtımında harem ve selamlığa açılan kapılar bulunmaktadır. Selamlık bahçesine açılan kapının önündeki iki aslan heykeli yüzünden yalı “Aslanlı Yalı” olarak da anılmaktadır. Aslan heykelleri hakkında Yeniköylü Nubar Horanyan şu bilgiyi verir: “Sait Halim Paşa kılıç kuşanınca hediye olarak İtalya’dan ilk dişi aslan heykeli geldi. Paşa’nın ikinci kuşağında ise diğer erkek aslan heykeli Almanya’dan hediye olarak gönderildi.” (Prof. Feridun Akozan, Sait Halim Paşa Yalısı)
Yalı deniz kıyısında büyük bir bahçe içinde inşa edilmişti. Bahçenin kuzey ucunda, üç yönden denize girilebilen bir deniz hamamı vardı. Selamlık bahçesinde de bir kayıkhane bulunuyordu. Yolun üst kısmında yer alan yalıya ait koruya, yalının üst katından, altından yol geçen kafesli koru bağlantısı ile bağlanıyordu. Bu köprüler 1958’de cadde genişletilirken diğer istimlakler gibi yıktırıldı. (Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri)
Yapı, geleneksel Boğaz yalısı tipinde, orta sofa çevresinde sıralanmış odalardan meydana gelmiştir. Sait Halim Paşa’nın yaptırdığı onarımlardan sonra orta sofa bir merdiven holüne dönüştürülmüştür. Yalının iç dekorasyonunda eklektik üslup açıkça görülmektedir. Zengin altın yaldızlı bezemeler içerisinde alçı kaplamalar, kabartmalar, sedef bağa ağaç işçiliği, bitkisel geometrik şekiller, yazı ve resimler bir bütünlük içerisinde bir arada kullanılmıştır. Osmanlı, Mısır ve XVI. Louis üslubu mobilyalar, Murano avizeleri de onları tamamlamıştır. Ayrıca kaynaklarda, Alexandere, Berrchere, Clément, Crapalet, Dalpy, Henery, Leray, Roullet, Valery gibi ünlü ressamların eserlerinin yanı sıra Mahmut Celaleddin, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Hafız Osman’ın yazıları, Kütahya çinileri, bronz heykeller ve çeşitli Osmanlı-İran halılarının da, bu yalıda bulunduğu belirtilmiştir. (Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri)
